MEANDRY MIŁOŚCI

Spis treści

WSTĘP.....       17

Część pierwsza 

METODOLOGICZNE ZAŁOŻENIA BADAŃ MIŁOŚCI W OKRESIE DOROSŁOŚCI...................       21

ROZDZIAŁ I

Cele i problematyka badań rozumienia miłości w okresie dorosłości i starości człowieka...       23

ROZDZIAŁ II

Założenia metodologiczne badań problematyki miłości w sytuacjach życia człowieka...       25

ROZDZIAŁ III

Charakterystyka terenu i celów badań..........       31

Część druga

MIŁOŚĆ W ŻYCIU CZŁOWIEKA DOROSŁEGO...................       33

ROZDZIAŁ I

Dorosłość człowieka...       35

1. Kontrowersje wokół pojęcia rozwój........       35

2. Progresja, degresja, regresja w rozwoju człowieka...................       37

3. Metodologiczne uwarunkowania treści pojęcia  rozwój człowieka...................       38

ROZDZIAŁ II

Pojęcie dorosłości człowieka...       41

1. Proces dorosłości na skali wzrost − regres..........       42

2. Zadania rozwojowe człowieka...       43

3. Zmiany rozwojowe w dorosłości człowieka...       46

ROZDZIAŁ III

Dojrzałość człowieka...       48

1. Dojrzałość a dorosłość człowieka...       48

2. Pojęcie dojrzałości człowieka...       52

3. Cechy dojrzałej osobowości człowieka...       59

4. Dojrzałość uczuciowa człowieka...       67

4.1. Pojęcie: dojrzałość uczuciowa       68

4.2. Aleksytymia wskaźnikiem niedojrzałości emocjonalnej...............       70

5. Dojrzałość aksjologiczna człowieka...       71

6. Znaczenie wyobraźni moralnej w rozwoju miłości...................       74

6.1. Pojęcie wyobraźni i jej znaczenie w rozwoju człowieka       74

6.2. Wyobraźnia moralna. Eksplikacja pojęcia...       76

7. Dojrzałość człowieka i jego miłość.........       79

7.1. Rozwój człowieka w stronę miłości...............       80

8. Dojrzałość do małżeństwa       86

8.1. Miłość i miłość małżeńska       86

8.2. Dojrzałość fizyczna.       90

8.3. Dojrzałość intelektualna (umysłowa)...............       90

8.4. Dojrzałość uczuciowa do małżeństwa...............       91

8.5. Dojrzałość społeczna       93

8.6. Dojrzałość moralna..       93

Część trzecia

ZMIENNOŚĆ ROZUMIENIA MIŁOŚCI W ŻYCIU CZŁOWIEKA DOROSŁEGO...................       96

ROZDZIAŁ I

Rozumienie pojęcia miłość przez osoby dorosłe.......       98

1. Ogólne założenia metodologiczne...................       98

2. Definicje miłości w interpretacji badanych....       99

2.1. Definicje miłości w ujęciu samotnych kobiet i panien.............       100

2.2. Definicje miłości w ujęciu kobiet zamężnych  z krótkim stażem małżeńskim.............       101

2.3. Definicje miłości w ujęciu kobiet zamężnych  z długim stażem małżeńskim.............       101

2.4. Definicje miłości w ujęciu mężczyzn − kawalerów.............       102

2.5. Definicje miłości w ujęciu mężczyzn żonatych  z długim stażem małżeńskim.............       102

3. Cechy miłości w wypowiedziach badanych osób.................       103

3.1. Cechy miłości w opinii samotnych kobiet.....     103

3.2. Cechy miłości w ujęciu kobiet zamężnych z różnym stażem małżeństwa...............     104

3.3. Cechy miłości w ujęciu samotnych mężczyzn, kawalerów     104

3.4. Cechy miłości w ujęciu mężczyzn żonatych  z różnym stażem małżeństwa...............     105

4. Znaczenie określenia kochać drugiego człowieka...................     105

4.1. Określenia kochać drugiego człowieka przez kobiety samotne.......     106

4.2. Określenia kochać drugiego człowieka przez kobiety zamężne z małym stażem
małżeńskim.......     106

4.3. Określenia kochać drugiego człowieka przez kobiety zamężne z dużym stażem
małżeńskim.......     107

4.4. Określenia kochać drugiego człowieka przez samotnych mężczyzn − kawalerów.......     107

4.5. Określenia kochać drugiego człowieka przez żonatych mężczyzn z długim stażem małżeńskim.......     108

5. Znaczenie miłości  w wypowiedziach dodatkowych osób badanych....     108

6. Motywy wyboru współmałżonka...................     111

7. Narzeczeństwo, jako czas budowy oczekiwań..     117

8. Oczekiwania wobec partnera w miłości........     120

8.1. Oczekiwania wobec partnera w miłości formułowane przez kobiety samotne.......     122

8.2. Oczekiwania wobec partnera w miłości formułowane przez kobiety zamężne z małym stażem małżeńskim.......     122

8.3. Oczekiwania wobec partnera w miłości  formułowane przez kobiety zamężne z dużym stażem małżeńskim.......     122

8.4. Oczekiwania wobec partnera w miłości formułowane przez mężczyzn − kawalerów.......     123

8.5. Oczekiwania wobec partnera w miłości formułowane przez mężczyzn żonatych
z długim stażem małżeńskim.......     123

9. Doświadczanie miłości przez badane osoby     123

10. Człowiek pozbawiony miłości w opinii badanych....     126

11. Przeżywanie miłości w opinii respondentów...................     129

11.1. Przeżywanie miłości przez kobiety niezamężne, panny 23 do 25 lat życia....     130

11.2. Przeżywanie miłości przez kobiety niezamężne, powyżej 25 roku życia....     131

11.3. Przeżywanie miłości przez kobiety zamężne ze stażem w małżeństwie
od 1 do 5 lat     131

11.4. Przeżywanie miłości przez kobiety zamężne powyżej 35 lat życia ze zróżnicowanym
stażem małżeńskim.     131

11.5. Przeżywanie miłości przez mężczyzn żonatych z różnym stażem małżeńskim.     132

11.6. Przeżywanie miłości przez kawalerów.     132

12. Preferowane przez badanych typy miłości     132

13. Rozumienie pojęcia miłość przez badane osoby dorosłe...................     135

13.1. Rozumienie pojęcia miłość przez nieżonatych mężczyzn (kawalerów).............     135

13.2. Rozumienie pojęcia miłość przez niezamężne panny..     137

13.3. Rozumienie pojęcia miłość przez żonatych mężczyzn.............     137

13.4. Wyniki badań nad rozumieniem pojęcia miłość  przez kobiety zamężne     139

13.5. Przykłady uwarunkowań miłości kobiet.............     140

13.5.1. Życie i miłość kobiet na przykładzie kobiet mieszkających na wsi     140

13.6. Hierarchia wartości u badanych kobiet wiejskich     143

13.6.1. Hierarchia wartości kobiet wiejskich zależy od stanu cywilnego kobiet...     143

13.6.2. Hierarchia wartości kobiet wiejskich a jej stan rodzinny...     145

13.6.3. Wiek kobiet wiejskich a ich hierarchia wartości...     146

13.6.4. Wykształcenie a hierarchia wartości kobiet wiejskich...     148

13.6.5. Sytuacja materialna a hierarchia wartości kobiet wiejskich...     149

14. Rozumienie pojęcia miłość przez osoby dorosłe.  Próba uogólnienia wyników badań...................     150

ROZDZIAŁ II

Znaczenie miłości w życiu człowieka dorosłego....     152

1. Znaczenie miłości w życiu mężczyzn nieżonatych,  kawalerowie     152

2. Znaczenie miłości w życiu kobiet samotnych (panien)......     153

3. Znaczenie miłości w życiu żonatych mężczyzn..     156

4. Znaczenie miłości w życiu kobiet zamężnych...................     157

ROZDZIAŁ III

Zagrożenia w rozwoju dojrzałej miłości........     159

1. Dojrzałość człowieka a jego miłość.........     159

2. Zagrożenia w rozwoju dojrzałej miłości w opinii nieżonatych mężczyzn..     160

3. Zagrożenia w rozwoju dojrzałej miłości w opinii niezamężnych kobiet.........     162

4. Zagrożenia w rozwoju dojrzałej miłości w opinii żonatych mężczyzn..     162

5. Zagrożenia w rozwoju dojrzałej miłości w opinii kobiet zamężnych...................     163

ROZDZIAŁ IV

Trudna miłość w opinii dorosłych...................     164

1. Trudna miłość. Eksplikacja zjawiska.....     164

1.1. Nieodwzajemniona miłość     165

2. Miłość w sytuacjach skrajnych...     168

2.1. Toksyczna miłość jest destrukcyjna...............     169

2.2. Inne przykłady trudnej miłości.....     Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

3. Uzależnienia w miłości........     170

4. Niełatwe miłości w wybranych opiniach badanych osób...........     173

4.1. Niełatwe miłości. Opis przypadków..............     173

5. Trudna miłość w wypowiedziach badanych....     175

5.1. Trudna miłość w opinii mężczyzn nieżonatych, kawalerów     175

5.2. Trudna miłość w opinii kobiet samotnych (panny)..     175

5.3. Trudna miłość w opinii mężczyzn żonatych     176

5.4. Trudna miłość w opinii kobiet zamężnych.............     177

Część czwarta

ROZUMIENIE MIŁOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ PRZEZ WSPÓŁMAŁŻONKÓW......     178

ROZDZIAŁ I

Rozumienie miłości małżeńskiej     180

1. Istota miłości małżeńskiej     180

2. Cechy miłości małżeńskiej w świetle encykliki Humanae Vitae (O zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego)...............     184

3. Etapy rozwoju miłości małżeńskiej...................     190

4. Formy rozwoju miłości małżeńskiej...................     191

5. Elementy stanowiące istotę realizacji miłości małżeńskiej     195

6. Małżeństwo – sakrament miłości...................     198

6.1. Małżeństwo jako sakrament...............     201

ROZDZIAŁ II

Rozumienie miłości małżeńskiej     203

1. Założenia metodologiczne badań..........     203

1.1. Cele i problematyka badań rozumienia miłości  przez współmałżonków............     203

1.2. Charakterystyka badanych     204

ROZDZIAŁ III

Wyniki badań rozumienia miłości małżeńskiej     206

1. Rozumienie pojęć: małżeństwo, miłość małżeńska,  dobry związek małżeński...     206

1.1. Wyniki badań wstępnych rozumienia pojęć: małżeństwo,  miłość małżeńska,
dobry związek małżeński.......     210

1.1.1. Wstępne określenie pojęcia małżeństwo.......     210

1.1.2. Wstępne określenie pojęcia miłość małżeńska.......     211

1.1.3. Wstępne określenie pojęcia dobry związek małżeński.......     212

2. Wyniki badań rozumienia pojęć: małżeństwo, miłość małżeńska, dobry związek małżeński
przez nieżonatych mężczyzn     213

2.1. Rozumienie pojęć: małżeństwo, miłość małżeńska,  dobry związek małżeński przez nieżonatych mężczyzn, kawalerów.......     213

2.1.1. Małżeństwo w rozumieniu kawalerów.......     213

2.1.2. Miłość małżeńska w rozumieniu kawalerów.......     213

2.1.3. Dobry związek małżeński w rozumieniu kawalerów.......     214

2.2. Rozumienie pojęć: małżeństwo, miłość małżeńska,  dobry związek małżeński przez niezamężne kobiety, panny     214

2.2.1. Małżeństwo w rozumieniu niezamężnych kobiet, panny     214

2.2.2. Miłość małżeńska w rozumieniu niezamężnych kobiet, panny     215

2.2.3. Dobry związek małżeński w rozumieniu niezamężnych kobiet.......     215

2.3. Wyniki badań rozumienia miłości przez narzeczonych...............     215

2.3.1. Rozumienie pojęcia miłość przez narzeczonych.....     218

2.3.2. Rozumienie przez narzeczonych  różnic w percepcji miłości przez kobiety
i mężczyzn     222

2.3.4. Rozumienie przez narzeczonych istoty małżeństwa.......     226

2.3.5. Rozumienie przez narzeczonych  czynników warunkujących trwałość
małżeństwa     236

2.4. Małżeństwo w rozumieniu żonatych mężczyzn     238

2.1.1. Miłość małżeńska w rozumieniu żonatych mężczyzn.......     238

2.1.2. Dobry związek małżeński w rozumieniu żonatych mężczyzn.......     238

2.5. Rozumienie pojęć: małżeństwo, miłość małżeńska,  dobry związek małżeński
przez kobiety.......     239

2.5.1 Rozumienie pojęć: małżeństwo, miłość małżeńska, dobry związek małżeński
przez zamężne kobiety 22–30 r. ż.     239

2.5.2. Miłość małżeńska w rozumieniu zamężnych kobiet 22–30 r. ż.     239

2.5.3. Dobry związek małżeński w rozumieniu zamężnych kobiet 22–30 r. ż.     239

2.6. Rozumienie pojęć: małżeństwo, miłość małżeńska,  dobry związek małżeński
w rozumieniu zamężnych kobiet     240

2.6.1. Małżeństwo w rozumieniu zamężnych kobiet od 30 r. ż.     240

2.5.2. Miłość małżeńska w rozumieniu zamężnych kobiety od 30 r. ż.     240

2.6.3. Dobry związek małżeński w rozumieniu zamężnych kobiet od 30 r. ż.     240

3. Językowy obraz miłości małżeńskiej w opinii badanych...................     241

4. Okazywanie miłości współmałżonkowi...................     247

4.1. Okazywanie miłości przez zamężne kobiety...............     247

4.2. Okazywanie miłości przez żonatych mężczyzn     247

5. Rozumienie dynamiki rozwoju miłości małżeńskiej...................     248

6. Czynniki dynamizujące dojrzewanie miłości małżeńskiej     250

6.1. Istotne z punktu widzenia dobra związku małżeńskiego podobieństwa między
małżonkami.......     253

7. Ocena wpływu miłości na dobro związku małżeńskiego     254

8. Cechy miłości zawarte w Hymnie o miłości św. Pawła...................     255

8.1. „Miłość wszystko znosi - wszystko przetrzyma”......     255

8.2. „Miłość nigdy nie ustaje”.......     256

8.3. Cechy miłości z hymnu, które są konieczne.......     258

8.4. Cechy miłości z hymnu, które mogą być pominięte.......     259

8.5. Ocena wpływu wiary na dobro związku małżeńskiego.....     262

8.6. Rozumienie i ocena znaczenia przysięgi małżeńskiej.......     263

8.7.Rozumienie znaczenia związku małżeńskiego dla małżonków.......     266

8.8. Ocena ograniczeń wynikających z zawarcia związku małżeńskiego.....     267

8.9. Miejsce miłości małżeńskiej w hierarchii wartości małżonków.......     267

9. Zagrożenia współczesnego małżeństwa     269

ROZDZIAŁ IV

Znaczenie miłości w życiu człowieka dorosłego....     273

1. Znaczenie miłości w życiu mężczyzn nieżonatych     273

2. Znaczenie miłości w życiu żonatych mężczyzn..     274

3. Znaczenie miłości w życiu kobiet samotnych  (panien) w wieku 23–30 lat....     275

4. Znaczenie miłości w rozumieniu kobiet zamężnych.     277

5. Znaczenie miłości w rozumieniu badanych. Próba uogólnienia.     279

Część piąta

MIŁOŚĆ W RODZINIE  Z DZIECKIEM NIEPEŁNOSPRAWNYM......     283

ROZDZIAŁ I

Miłość rodziców wobec dziecka niepełnosprawnego...................     285

1. Miłość podstawą zdrowej rodziny...................     285

2. Miłość rodziców a niepełnosprawność dziecka.......     289

3. Postawy rodzicielskie wobec dzieci niepełnosprawnych...................     295

4. Miłość rodzicielska i niepełnosprawność dziecka  w nauczaniu Jana Pawła II......     298

ROZDZIAŁ II

Badania nad rozumieniem zjawisk miłości  przez rodziców wychowujących dziecko niepełnosprawne...................     303

1. Cele i problematyka badań..........     303

ROZDZIAŁ III

Opracowanie wyników badań nad rozumieniem miłości przez małżeństwa  z dzieckiem niepełnosprawnym...................     305

1. Rozumienie pojęcia „miłość” przez rodziców  wychowujących dziecko niepełnosprawne...................     305

1.1. Znajomość pojęć zamiennych do pojęcia „miłość”........     305

1.2. Postępowania pozwalające wyrazić miłość do dziecka........     308

1.3. Uczucia nierozerwalnie wiążące się z wyrażaniem miłości wobec dziecka niepełnosprawnego     312

1.4. Interpretacja pojęcia „miłość” przez rodziców dziecka niepełnosprawnego     314

1.5. Rozumienie przykazania „Kochać bliźniego swego, jak siebie samego” przez rodziców wychowujących dziecko niepełnosprawne.     315

2. Znaczenie miłości dla rodziców wychowujących  dziecko niepełnosprawne...................     316

2.1. Sens, jaki nadaje życiu miłość oraz zadowolenie z życia rodziców wychowujących
dziecko niepełnosprawne     318

2.2. Pojęcie miłości rodzicielskiej oraz jej cechy w rozumieniu rodziców wychowujących dziecko niepełnosprawne     319

2.3. Rozumienie wypełniania roli matki lub ojca przez rodziców wychowujących dziecko niepełnosprawne     322

3. Miejsce miłości wobec niepełnosprawnego dziecka w hierarchii wartości badanych
rodziców     324

3.1. Najważniejsze i najmniej ważne wartości w życiu w opinii badanych rodziców........     324

3.2. Podstawa związku i miłości pomiędzy małżonkami wychowującymi dziecko niepełnosprawne.     326

3.3. Czas poświęcany dziecku niepełnosprawnemu.  Strach o przyszłość dziecka........     327

3.4. Strach o przyszłość dziecka........     328

3.5. Satysfakcja z pełnienia roli matki, ojca i stopień gotowości do poświęceń kobiet wychowujących dziecko niepełnosprawne.     329

4. Sposób przejawiania miłości wobec dziecka oraz postępowania, w których badani rodzice dostrzegają przejawy miłości...............     331

4.1. Sposób spędzania czasu wolnego z dzieckiem     332

4.2. Sytuacje życia rodzinnego sprzyjające rozwojowi miłości do dziecka...     334

5. Czynniki wpływające na zakres rozumienia pojęcia miłości przez rodziców
wychowujących dziecko niepełnosprawne...............     335

5.1. Wpływ rodzaju niepełnosprawności dziecka  na sposób rozumienia miłości przez jego rodziców......     335

5.2. Wpływ wykształcenia rodziców na sposób rozumienia miłości przez nich......     335

5.3. Wpływ wieku dziecka i czasu trwania niepełnosprawności dziecka na sposób
rozumienia pojęcia miłości przez rodziców......     337

5.4. Wpływ wieku rodziców na sposób rozumienia pojęcia miłości......     337

Część szósta

MIŁOŚĆ W OKRESIE STAROŚCI     340

ROZDZIAŁ I

Starzenie się i starość........     342

1. Wielość definicji pojęć..........     342

2. Starość w znaczeniu medycznym     343

3. Społeczne i demograficzne aspekty starzenia się i starości     344

4. Starość - charakterystyka psychologiczna...................     346

5. Starość - charakterystyka aksjologiczna     349

ROZDZIAŁ II

Wybrane aspekty życia ludzi w starości.......     353

1. Potrzeby ludzi w wieku starości...................     353

2. Jakość życia ludzi starych     354

3. Wskaźnik rozwoju społecznego – HDI (Human Development Index).........     355

4. Starość w polskich warunkach...................     356

5. Realizacja potrzeb społecznych seniorów....     357

6. Ogólne prawidłowości opisujące starość człowieka...     360

ROZDZIAŁ III

Miłość człowieka w okresie starości...................     362

1. Odmienność czy ciągłość zjawisk...................     362

2. Rozumienie miłości w okresie starości człowieka...................     364

2. Czy tzw. stara miłość nie rdzewieje?..     366

ROZDZIAŁ IV

Miłość w rozumieniu i życiu ludzi w domach opieki społecznej...................     368

1. Ogólna charakterystyka...................     368

2. Życie codzienne w domach opieki społecznej..     369

3. Odrzucenie i samotność..     369

4. Przedmiotowe traktowanie     370

5. Znieczulica...................     371

6. Miłość w życiu ludzi w domach starców......     372

6.1. Prezentacja przykładu     372

6.2. Na miłość nigdy nie jest za późno....     373

Zakończenie...................     375

Bibliografia     378

Netografia     393

ANEKSY

Narzędzia zastosowane w badaniach...     395

ANEKS 1

Kwestionariusz ankiety dla osób dorosłych...     396

ANEKS

Kwestionariusz  przeznaczony do badań miłości współmałżonków...................     404